Het is een lastige en vaak pijnlijke situatie, wanneer je niet weet hoe het gaat met je dierbare. Hulpverleners mogen informatie alleen delen wanneer je naaste daar toestemming voor geeft. Zonder die toestemming mogen zij niets zeggen - ook al ben jij de partner, de ouder of het kind van degene die is opgenomen. Er zijn een aantal dingen die je wél kunt doen: 

• Blijf in gesprek met je naaste. Leg uit dat je er voor hem of haar wilt zijn, en waarom het belangrijk is dat je mag meedenken. 
• Deel jouw zorgen met de hulpverlener. Ook wanneer je geen informatie krijgt, kun jij zelf wel dingen delen. Bijvoorbeeld wat je aan jouw naaste ziet, wat je zorgen zijn of wat volgens jou belangrijk is in de behandeling. 
• Vraag of praktische informatie met jou gedeeld kan worden. Bijvoorbeeld over het maken van afspraken over thuiskomst of veiligheid. 
• Schakel de hulp in van een familievertrouwenspersoon. Die kan je helpen om het gesprek aan te gaan en duidelijkheid te krijgen over wat wel kan. 

Wanneer je geen informatie krijgt over de (medische) situatie van je naaste, heeft dat meestal met privacyregels te maken. Toch zijn er dingen die je kunt doen: 

• Vraag je naaste om toestemming te geven dat jij mee mag praten met de behandelaar. 
• Vraag de behandelaar welke informatie wél gedeeld mag worden. Bijvoorbeeld over de begeleiding wanneer iemand weer naar huis gaat. 
• Deel je zorgen en observaties. Misschien krijg jij geen informatie, maar je kunt wel delen wat jij denkt dat belangrijk is in de behandeling van je dierbare. 
• Vraag een familievertrouwenspersoon om hulp. Deze kan bemiddelen tussen jou en de instelling, en uitleggen wat je rechten als naaste zijn. 

De AVG in de ggz beschermt persoonsgegevens, waaronder medische gegevens. Voor het delen van medische informatie zijn de regels extra streng. Deze informatie mag volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming alleen gedeeld worden:

• met expliciete toestemming van de betrokkene
• als er een wettelijke verplichting is (zoals bij gevaar)
• als iemand wilsonbekwaam is en informatie delen nodig is voor goede zorg.

Na jouw melding heeft de gemeente twee weken de tijd om te bekijken of verplichte zorg echt nodig is. Dat gebeurt met een ‘verkennend onderzoek’. De gemeente onderzoekt dan of de betrokkene mogelijk een psychiatrische stoornis heeft, of er daardoor ernstig nadeel dreigt en of er geen andere maatregelen genomen kunnen worden dan verplichte zorg. Om dit te bepalen wordt de ziektegeschiedenis nagegaan, met betrokkene gesproken en vaak ook met jou als naaste.

Als de gemeente vindt dat verplichte zorg nodig is, stuurt ze een aanvraag voor een zorgmachtiging naar het Openbaar Ministerie. De directe naasten krijgen hiervan bericht.

Als de gemeente vindt dat verplichte zorg niet nodig is en jij bent vertegenwoordiger van de patiënt of een directe naaste, dan word je daarvan op de hoogte gesteld. Ben je dat niet, dan mag je niet worden geïnformeerd in verband met de privacywetgeving (algemene verordening gegevensbescherming: avg)

De geneesheer-directeur laat de patiënt en zijn vertegenwoordiger weten dat er een zorgmachtiging wordt voorbereid. Een behandelaar, de zorgverantwoordelijke, bereidt in overleg met de patiënt en diens vertegenwoordiger het zorgplan voor. De directe naasten kunnen hierbij hun visie geven. De familievertrouwenspersoon kan de naaste daarbij helpen. In een zorgkaart kan de patiënt zijn voorkeuren voor vormen van zorg opnemen. De geneesheer-directeur stuurt alle relevante informatie naar de officier van justitie.

Om verplichte zorg te voorkomen, kan de patiënt binnen drie dagen aan de geneesheer-directeur toestemming vragen om een eigen plan van aanpak te maken. In dat plan moet de patiënt duidelijk maken wat hij of zij zal doen om de situatie te verbeteren. De geneesheer-directeur overlegt dan met de officier van justitie of hij/zij de patiënt hiervoor de gelegenheid wil geven en laat dit binnen twee dagen weten aan de patiënt. 

Er kunnen redenen zijn dat de geneesheer-directeur het maken van een plan van aanpak afwijst. Bijvoorbeeld omdat hij/zij het gevaar (ernstig nadeel) te groot acht. Of omdat er al eerder een plan van aanpak is gemaakt en dat in de praktijk niet bleek te werken.

Als er wel een eigen plan van aanpak mag worden ingediend, wordt de voorbereiding van de zorgmachtiging twee weken opgeschort. De voorbereiding kan binnen die twee weken worden hervat als de geneesheer- directeur vindt dat het schrijven van het plan van aanpak te lang duurt of als het ‘ernstig nadeel’ toch te groot blijkt.

Bij het schrijven van het plan wordt de patiënt sterk aangeraden om zich te laten helpen door zijn/haar vertegenwoordiger en/of naasten. Ook hierbij kan een familievertrouwenspersoon de naasten ondersteunen.

Op basis van de informatie uit het voorbereidend onderzoek besluit de officier van justitie om wel of niet de rechter om een zorgmachtiging te verzoeken. Dat moet de officier binnen vier tot zes weken besluiten.

Als de rechter het verzoek van de officier heeft ontvangen, beslist hij/zij binnen drie weken of er een zorgmachtiging wordt opgelegd. Als de rechter de patiënt een eigen plan van aanpak laat opstellen, duurt dit nog twee weken langer. In deze zorgmachtiging staat zo concreet mogelijk welke vormen van verplichte zorg zijn toegestaan voor deze specifieke patiënt en situatie. Het kan bijvoorbeeld gaan om:

• Toedienen van medicatie voor een psychiatrische behandeling.
• Opname op een gesloten afdeling.
• Beperking van vrijheden, bijvoorbeeld van het gebruik van telefoon.
• Controle op gebruik van verslavende middelen.
• Beperking van bezoek.

De zorgmachtiging vermeldt hoe lang deze duurt: 6, 12 of 24 maanden. Als de machtiging niet tijdig verlengd wordt, loopt hij vanzelf af. Maar de machtiging kan ook voor het einde van de looptijd (tijdelijk) worden gestopt, als de verplichte zorg niet meer nodig is. Daar beslist de geneesheer-directeur over.